KOI – Zo transparant als water – deel 1

koi staande foto

John de Leur gaat een serie artikelen over Koi verzorgen.

Het eerste Koi artikel was DIT artikel van John de Leur. John gaat de komende maanden meer Koi artikelen verzorgen. Vaak schrijft hij ze zelf. Soms laat hij een goede vriend aan het woord.

John: “Ik wilde deze Koi serie eigenlijk beginnen met een artikel over waterkwaliteit. Met de waterkwaliteit staat of valt immers alles bij het koi houden. Ik zeg ook altijd we houden geen koi maar water. Het artikel is niet door mij zelf geschreven maar door mijn rechterhand Joop van de Zalm. Je kan onze vriendschap vergelijken als je beste vismaat waarmee je alles deelt je geheime aas vis stekken en vangsten. Al je trips die samen door Frankrijk maakt. Helaas hou ik niet om run om run te vissen of samen met de zelfde vis op de foto te gaan. Ik veroordeel niks maar geef graag de credits aan de gene die dit verdient. Joop is in staat om moeilijke materie makkelijk leesbaar op papier te krijgen, dit is een gave wat niet voor iedereen is weg gelegd.”

Waterkwaliteit, wat is dat eigenlijk?

Waterkwaliteit is eigenlijk wel een relatief begrip, want wat is nu goed en wat is slecht water? Het kraanwater en het oppervlaktewater zijn overal ter wereld anders in samenstelling. Dit is niet zo gek als je bedenkt dat er veel parameters zijn die de samenstelling van water bepalen. Elk levend organisme heeft zo zijn eigen voorkeur voor een bepaalde samenstelling, denk alleen maar eens aan een zoetwater- en een zoutwatervis. Het organisme heeft zich door evolutie ontwikkeld en aangepast aan een bepaalde watersamenstelling.

Dit zelfde geldt eigenlijk ook voor kraanwater. Er zijn gebieden in de wereld waar wij het aangeboden kraanwater echt niet moeten drinken, terwijl de plaatselijke bevolking geen probleem ondervindt bij het gebruik. We kunnen dus niet altijd in het algemeen zeggen dat waterkwaliteit goed of slecht is, wel kunnen we zeggen dat de waterkwaliteit goed of slecht is voor een bepaald organisme. Elk levend organisme is in meer of mindere mate afhankelijk van water. Hoe de samenstelling van dit water er voor dit levende organisme uit kan zien kan dus per organisme verschillen.

Koi Karper aquarium

Een goede waterkwaliteit is de basis van een goed aquarium of gezonde vijver.

Wat meestal wel van heel groot belang is, is de constante samenstelling van het water. Plotselinge grote veranderingen hebben vaak zeer grote gevolgen, denk alleen maar eens aan de recente olieramp die aan de kust van Amerika heeft plaatsgevonden. Er zijn organismen, zoals bepaalde bacteriën, die goed gedijen door de olie maar de meeste organismen, zoals vissen en vogels, kunnen deze extreme veranderingen niet aan en vinden de dood. In onze hobby zien we ook vaak dat koi moeten wennen aan een veranderde samenstelling van het water. Het zal niet de eerste keer zijn dat een net bijgeplaatste koi het nodig vind om naast te vijver te belanden. Is de waterkwaliteit dan slecht in zijn nieuwe omgeving? Dat kan, maar de kans bestaat ook dat de samenstelling gewoon anders is en de koi hieraan moet wennen.

Waterkwaliteit voor koi

Als we het hebben over de waterkwaliteit voor onze koi, dan hebben we het vaak over een aantal basisbegrippen zoals pH, KH, ammonia, nitriet, zuurstof en eventueel nitraat. Waar gewenste waarden van ammonium en nitriet echt nul moet zijn, mag er wel een waarde aan nitraat gemeten worden. Nitraat levert pas bij grote hoeveelheden problemen op en is met onze normale waterwissels goed in toom te houden. Een koi kan redelijk overweg met een pH waarde tussen de 6,5 en 8,5.

Het meest belangrijke is om de pH waarde binnen deze grenzen zo stabiel mogelijk te houden. De belangrijkste functie van de KH waarde is om deze pH stabiel te houden. Met een getraind oog kunnen we de waterkwaliteit redelijk inschatten door onze koi goed te observeren. Eetlust, levendigheid, zwemgedrag en de uitstraling van de huid in kleur en glans kunnen indicaties zijn dat de waterkwaliteit goed of slecht is. Ook de glans en de levensduur van de door beluchting gemaakte luchtbellen op ons water kunnen een indicatie geven over de huidige waterkwaliteit. Kleine afwijkingen in het gedrag van de koi zullen dan vaak direct zichtbaar worden in de waterwaardes die we meten. Dit is ook direct de reden dat we de waterkwaliteit, zeker bij een dergelijke afwijking in gedrag of uitstraling, dienen te meten om een afwijking vast te kunnen stellen.

Zijn deze waarden goed dan moeten andere factoren een aanleiding zijn voor dit gedrag. Koihobbyisten die door tijdsgebrek of kennis het afwijkende gedrag niet kunnen waarnemen zullen dus altijd de waterwaardes preventief moeten controleren. Dit geldt eigenlijk ook voor ervaren koihouders, want op het moment dat de koi afwijkend gedrag gaat vertonen, is het leed al geschied. Voor het behoud van de waterkwaliteit door filtering en waterwissels zijn we op ons zelf aangewezen. Voor de watersamenstelling van het kraanwater zijn we in Nederland afhankelijk van de leverancier van het kraanwater.

Koi Karper 2 karpers

De duurdere exemplaren hebben niet meer noodzaak aan ‘goed’ water, echter: gezien het kostenplaatje wil je een zo goed mogelijke basis creëren waarin de vissen zwemmen.

De watersamenstelling van ons kraanwater wijkt overal behoorlijk af, niet alleen in de kleinere aanwezige elementen zoals Fluoride of Boor maar ook in de door ons vaak gemeten waarden in waterhardheid (GH/KH) en zuurgraad(pH). Ook de hoeveelheid Aeromonas bacteriën kan per leverancier verschillen. Al deze waarden moeten wel altijd binnen de wettelijke normen (WLB norm) die voor drinkwater gelden, liggen. Zo mag de pH waarde van het aangeleverde kraanwater liggen tussen de 7,0 en 9,5. De gemiddelde aangeleverde waarden van het kraanwater zijn vaak terug te vinden op de website van de waterleverancier.

Watersamenstelling voor koi

Natuurlijk bestaat er voor onze koi ook een watersamenstelling waarbij een koi zich het meest prettig voelt en waarbij hij zich het beste kan ontwikkelen. Niet alleen een goede waterkwaliteit is van belang, maar ook nog van de juiste samenstelling. Een exacte en optimale watersamenstelling is helaas niet zomaar even op papier te zetten. Dit komt ondermeer door de verschillende meningen die hier over bestaan. Daarnaast kan de optimale watersamenstelling ook nog eens verschillen per variëteit of het stadium van ontwikkeling waarin de koi zich bevindt.

Het zou goed kunnen dat we vlak voor een show kiezen voor een andere watersamenstelling om de koi dan optimaal te presenteren. Een Japanse kweker weet meestal de watersamenstelling van zijn eigen mudponds niet, maar weet door ervaring wel welke variëteit hij in welke vijver moet plaatsen voor het beste resultaat. Hieruit blijkt dat de watersamenstelling een belangrijke rol kan spelen, maar hier blijkt tevens uit dat wij met onze diversiteit aan variëteiten nooit een eenduidig totaalplaatje kunnen realiseren. Het beheren of sturen van de waterensamenstelling gaat dus een stapje dieper dan het beheren of sturen van de waterkwaliteit. Al betekent dit niet direct dat een vijver met een goede watersamenstelling ook direct een vijver is met een goede waterkwaliteit.

Mineralen

Mineralen zitten niet alleen in ons koivoer maar zitten ook in ons kraanwater. Mineralen zijn zeer belangrijk, zonder mineralen kunnen bijvoorbeeld vitaminen niet functioneren. Dit geldt niet alleen voor de mens maar voor elk levend wezen.
Daarnaast spelen mineralen ook een rol bij groei, herstel van weefsels en de energiehuishouding.

In tegenstelling tot enkele vitamines kunnen mineralen niet door het lichaam worden aangemaakt. Mineralen worden dus opgenomen door te drinken, te eten of via de huid. Voorbeelden van bekende mineralen zijn; calcium, natrium, ijzer, koper, fluor, magnesium en kalium. Maar ook goud, kwik en fosfaten vallen onder de noemer mineralen. Er zijn mineralen die we wel en die we liever niet zien in het water of in ons koivoer. Helaas zullen we goud in beiden niet tegenkomen, maar magnesium en ijzer bijvoorbeeld weer wel. De hoeveelheid en keuze van mineralen is een van de punten die met watersamenstelling van doen hebben. Zelf ben ik van mening deze mineralen te beperken terwijl andere propaganderen deze juist toe te voegen.

Koi Karper arc

GH en KH in relatie tot de hardheid van het water

De GH waarde die we in onze vijver kunnen meten bestaat uit een aantal mineralen (aardalkali-ionen). Hoe hoger de GH waarde hoe hoger de hoeveel aanwezige mineralen. Calcium en Magnesium bepalen voor een grootst gedeelte de GH waarde. De KH geeft de hoeveelheid carbonaten en bicarbonaten aan. Zowel de GH als de KH waarde worden uitgedrukt in graden Duitse Hardheid (ºDH). De hardheid van het water wordt alleen bepaald door de GH waarde.

TDS waarde (Totale Dissolved Solids)

Heel simpel gezegd geeft TDS zo’n beetje alles aan wat in water is opgelost. Omdat (bi-)carbonaten (KH) en aardalkali-ionen (GH) ook in water zijn opgelost (ioniseren) zitten beiden meeteenheden in de totale TDS waarde opgesloten. Ook het opgeloste koi-afval valt onder deze waarde. De TDS waarde kan worden uigedrukt in een waarde MicroSiemens maar ook in een waarde ppm (Parts per Million). Deze laatste waarde zien we in de literatuur het vaakst terug en zal in dit stuk verder worden gebruikt.

Een TDS meter is in mijn ogen een handig en betaalbaar instrument waarmee we op een snelle manier een indruk kunnen krijgen van de kwaliteit en eventueel de samenstelling van ons vijverwater. Wel dient te worden opgemerkt dat dit laatste altijd een schattingswaarde is omdat alle opgeloste stoffen eigenlijk individuele gemeten zou moeten worden om de juiste samenstelling van het vijverwater te kunnen bepalen. Een TDS meter vervangt dan ook zeker niet onze testsetjes of andere digitale apparatuur, het moet gezien worden als een aanvulling.

Koi TDS-meter

Een goede TDS meter kost zo’n € 200-300 maar geeft je nuttige informatie.

Om een goede indruk te krijgen van ons vijverwater zullen we ook TDS waarde van het kraanwater moeten meten. Een TDS waarde van 250 ppm zegt wel iets maar wordt pas echt interessant als we weten dat de TDS waarde van het kraanwater bijvoorbeeld 180 ppm is. Zoals al in de inleiding is aangeven, is de samenstelling van ons kraanwater vrijwel overal anders dus is het zinvol om te beginnen met het meten van de TDS van ons eigen kraanwater, dit geeft een goed referentiekader.

Het verschil in TDS van het kraanwater en het vijverwater geeft de mate van vervuiling aan en kan impliceren dat er te weinig waterwissels hebben plaatsgevonden of dat er teveel koi op een te kleine hoeveelheid water worden gehouden. Zeker als we de historische waarden van ons vijverwater weten, kan een verhoging gemakkelijker worden verklaard. Tien procent verversen kan dan wel eens te weinig blijken. Er wordt wel eens geschreven dat vijverwater maximaal 50 ppm hoger mag zijn dan het kraanwater dat voor verversing wordt gebruikt. In bovenstaand voorbeeld bedraagt de afwijking 70 ppm (250 – 180) en zou dus iets aan de hoge kant zijn. Zoals al gemeld worden zowel GH als KH uitgedrukt in graden Duitse Hardheid. Eén ºDH is ongeveer gelijk aan 17,8 ppm TDS. Dit betekent dus dat indien het kraanwater 180 ppm is, dit gelijk is aan ongeveer 180/17,8 = 10,1 ºDH (KH en GH samen). Natuurlijk bestaat de TDS waarde van ons kraanwater niet alleen uit de hardheid, maar de overige stoffen hebben een te kleine impact op deze waarde om ze te noemen.

Een TDS waarde is alleen te hanteren indien er geen zout in de vijver wordt toegepast. Zout laat de TDS waarde enorm stijgen waardoor een scheef beeld kan ontstaat ten opzichte van het kraanwater.

Osmosewater

Osmosewater is water waar bijna alle (bi)-carbonaten (KH), mineralen (GH), chemische verontreinigen, bacteriën en overige verontreinigingen uit zijn verwijderd.

Osmosewater benadert dus zuiver water (H2O in de puurste zin des woords). De TDS waarde van osmosewater is extreem laag (zo rond de 5 ppm). Osmosewater is door het gemis aan (bi)-carbonaten (KH) erg onstabiel, de pH waarde van dit osmose water kan daarom ernstig dalen. Osmose water is prima te drinken of om de ramen mee te wassen, maar er is geen leven in mogelijk, onder andere door het gemis aan mineralen. Wist u trouwens dat puur water géén stroom geleid? Het zijn de opgeloste stoffen (TDS) die ervoor zorgen dat electriciteit zijn weg door het water kan vinden.

Mudpond water

Net als ons kraanwater verschillen ook de Japanse mudponds in watersamenstelling. De verdelingen van de diverse mineralen kan overal net iets anders zijn. Daarnaast heeft de ene mudpond een klei- en de andere een zandbodem. Dit kan de rede zijn dat bepaalde koivariëteiten zich in de ene mudpond goed ontwikkelen en in een andere weer niet. Wel kan men vast stellen dat mudponds over het algemeen extreem zacht water hebben.

koi japan

Een ‘mudpond’ is een Japanse kweekvijver.

Dit is ook wel verklaarbaar, omdat de mudponds jaarlijks opnieuw gevuld worden met regen-, bron- en/of sneeuwwater. Deze bevatten (met uitzondering van bronwater uit de kustgebieden van Zuidelijk Japan) zo goed als geen mineralen en bicarbonaten. In combinatie met de grond(klei) van deze mudponds resulteert dit ook direct in zeer lage TDS waarden van 60-90 ppm. Weinig mineralen en weinig bicarbonaten.

Het klinkt dus eigenlijk vreemd als je bedenkt dat er vaak beweerd wordt dat een mudpond grote hoeveelheden mineralen bevat. Niet dus! Grote regenval tijdens het groeiseizoen doen de kwekers vaak huiveren. Er gaan dan hele ladingen oesterschelpen richting de mudpond. Deze oesterschelpen zorgen dat de pH waarden niet onder een kritische grens gaan komen door op tijd kalk af te geven en er zodoende nog iets aan KH in het water overblijft. Een enkele kweker gebruikt hiervoor Natriumbicarbonaat.

Hard of zacht water?

Wat betreft het antwoord op de vraag welke hardheid van ons vijverwater nu het meest geschikt is voor onze koi zal door de verschillende meningen hierover niet snel eenduidig zijn. Het mag uit het voorgaande duidelijk zijn dat het water in Japan extreem zacht is, zowel in mudponds als in de binnenvijvers. Geen bewuste keuze maar “gedwongen” door het aangebodene. We weten ook dat de ontwikkeling en groeiresultaten in Japan over het algemeen zeer goed te noemen zijn, maar anderzijds zijn het natuurlijk ook de betere koi die de tijd krijgen om de ontwikkeling te ondergaan.

We moeten dus uitkijken dat we geen appels met peren te vergelijken door altijd te verwijzen naar de watersamenstelling in Japan. Het meest belangrijke is natuurlijk, dat de ontwikkelingsmogelijkheden in de koi zelf moet zitten. Dit laatste geld zeker voor de lengtegroei. Naast deze zeer belangrijke genetische factor zijn er veel meer factoren die een rol spelen. Hiervoor moet het plaatje aangevuld worden met onder andere watertemperatuur, voorkomen van stress, gezondheid, voeding en mogelijk zacht water.

Koi Karper vijverpompen

Een tweetal serieuze pompen voor een flinke vijver.

Waar men het over het algemeen wel over eens is, is dat zacht water beter is voor de kleur- en huidontwikkeling. De pigmentcellen die verantwoordelijk zijn voor deze kleuren worden in zacht water minder zwaar op de proef gesteld. Dit betekent simpel gezegd dat ze langer mee gaan en makkelijker een grote lengtegroei aankunnen. Dit laatste is natuurlijk van belang als we koi willen laten toppen op het moment dat ze op haar/zijn maximale lengte zit.

Joop van der Zalm

Dit is het einde van het eerste deel van dit tweeluik. Volgende week dinsdag gaan we verder en krijgen we antwoord op de vragen als ‘Kun je zelf de watersamenstelling veranderen? Wat is osmosewater en wat is de meerwaarde hiervan? Hoe houd je de koi’s gezond? Kortom: don’t miss it en schroom niet je vragen te posten in het Carpboard Koi gedeelte!

Koi-website

Bezoek ook eens de website van John, klik op de afbeelding hierboven.

KWO wil ook relevante content bieden aan Koi- en vijverliefhebbers. In dit tweedelige, leerzame artikel van Joop van der Zalm leren we over de basiselementen voor een gezonde (koi) vijver.

Bekijk ook